Udar/ niedokrwienie mózgu

Udar mózgu – rodzaje i przyczyny

Wyróżnia się niedokrwienny i krwotoczny udar mózgu. Udar niedokrwienny, inaczej nazywany zawałem mózgu, jest jedną z najczęściej występujących postaci udaru mózgu. Szacuje się, że występuje w około 80% wszystkich przypadków. Do głównych przyczyn powstania niedokrwiennego udaru mózgu zalicza się:

• zakrzep tętnicy,
• uszkodzenie małych tętniczek,
• udar mózgu w wyniku zatoru pochodzącego z serca.
• Udar krwotoczny potocznie nazywany przez pacjentów „wylewem”. Może być spowodowany:
• krwotokiem śródmózgowym - powstaje w wyniku pęknięcia tętniczki mózgowej. Najczęściej naczynie, które pęka, jest wcześniej uszkodzone w wyniku braku leczenia lub nieskutecznego leczenia nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy. Do krwotoku śródmózgowego dochodzi przeważnie przy wysokim ciśnieniu krwi,
• krwotokiem podpajęczynówkowym - oznacza wylanie się krwi do przestrzeni otaczającej mózg. Powstaje w wyniku pęknięcia przeważnie wrodzonego rozszerzenia tętniczki, tzw. tętniaka. Krwotok podpajęczynówkowy stanowi 5% udarów mózgu i jest najniebezpieczniejszym rodzajem udaru mózgu.

Udar mózgu – czynniki ryzyka

Wyróżnia się czynniki ryzyka niemodyfikowalne. Nie podlegają one zmianie i nie mamy na nie wpływu, głównie chodzi o wiek, płeć, czynniki genetyczne. Czynniki ryzyka modyfikowalne, to te, na które mamy wpływ i możemy je zmieniać.

Niemodyfikowalne czynniki ryzyka:

• wiek powyżej 65 roku życia,
• płeć męska,
• uwarunkowania etniczne - rasa czarna, pochodzenie latynoskie,
• czynniki genetyczne (udar mózgu u rodziców)
• przebyty udar bądź przemijający atak niedokrwienny,
• dziedziczne zespoły chorobowe: Cada-sil, hemoglobinopatie (anemia sierpowata), koagulopatie (deficyt białka C i S, mutacja czynnika V Leiden), waskulopatie (moyamoya, dysplazja włóknisto-mięśniowa), zaburzenia tkanki łącznej (zespół Marfana), zaburzenia metaboliczne (hyperhomocysteinemia, choroba Fabry’ego). w tych schorzeniach charakterystyczne jest występowanie udaru mózgu w młodszym wieku.

Modyfikowalne czynniki ryzyka:

• nadciśnienie tętnicze – jest to jeden z głównych i najgroźniejszych czynników ryzyka udaru mózgu. Określa się, że im wyższe ciśnienie krwi, tym wyższe ryzyko wystąpienia udaru.
• choroby układu krążenia - miażdżyca naczyń pozamózgowych (przebyty zawał serca, miażdżyca tętnic obwodowych, choroba niedokrwienna serca), miażdżycowe zwężenie tętnic obwodowych, migotanie przedsionków, wady serca (kardiomiopatia, zapalenie wsierdzia, nieprawidłowości zastawek),
• cukrzyca
• podwyższony cholesterol
• styl życia: palenie tytoniu, nieprawidłowa dieta , otyłość, brak aktywności fizycznej, nadużywanie alkoholu, stosowanie amfetaminy, kokainy,
• czynniki psychospołeczne – stres, negatywne wydarzenia życiowe i depresja, zwiększa ryzyko wystąpienia udaru mózgu nawet o 72%,
• w mniejszym stopniu inne czynniki: migrena, dna moczanowa, uraz tętnicy, niedoczynność gruczołu tarczowego, zakażenia, zaburzenia krzepnięcia krwi, zaburzenia gospodarki lipidowej.

Udar mózgu – czynniki ryzyka

1. objawy ruchowe – osłabienie lub niesprawność jednej z kończyn, obu kończyn po tej samej stronie ciała, trzech kończyn, wszystkich kończyn,
2. objawy ogniskowe — czyli objawy, które mają związek z zaburzeniami funkcji neurologicznych w zależności od obszaru mózgu, który został dotknięty,
3. zaburzenia mowy, zaburzenia językowe - trudności w rozumieniu mowy (afazja czuciowa), trudności w doborze słów (afazja ruchowa), trudności w artykulacji słów (dyzartria), trudności w czytaniu, pisaniu, liczeniu,
4. połowicze zaburzenia czuciowe - zaburzenia, utrata czucia w obrębie jednej lub większej liczby kończyn, po jednej stronie ciała,
5. zaburzenia widzenia — w jednym oku, ograniczenie pola widzenia w obu oczach, podwójne widzenie,
6. zaburzenia zachowania – trudności w wykonywaniu codziennych czynności (myciu się, jedzeniu, ubieraniu się), dezorientacja czasowo – przestrzenna, zaburzenia pamięci (głównie pamięci świeżej),
7. zaburzenia równowagi – trudności w poruszaniu się i utrzymaniu pionowej postawy.

Zdarza się, że zanim dojdzie do pojawienia się objawów neurologicznych, pojawiają się objawy ostrzegawcze. Jest to tzw. mały udar, znany także pod nazwą przemijającego niedokrwienia mózgu (TIA – transient ischemic attack). Objawy małego udaru utrzymują się zwykle 15-60 minut, najdłużej 24 godziny i same ustępują całkowicie.

Udar mózgu – test F.A.S.T.

FACE – twarz, ARM – ramiona, SPEECH – mowa, TIME – czas. Jeśli istnieje podejrzenie, że ktoś może właśnie przechodzić udar, wystarczy poprosić go o wykonanie trzech prostych czynności, które są elementem testu F.A.S.T.:

1. F - twarz: jedna strona twarzy, kącik ust opada
2. a - ramiona: przy podnoszeniu ramion jedno z nich opada
3. S - mowa: niewyraźna czy dziwna mowa
4. T - czas: przy zaobserwowaniu którejś nieprawidłowości w reakcji wezwanie profesjonalnej pomocy.

Czy można zapobiec udarowi mózgu?

Najlepszym sposobem zapobiegania udarowi mózgu są regularne kontrole u lekarza, badania okresowe, stosowanie zdrowej, zbilansowanej diety, regularne ćwiczenia oraz unikanie palenia tytoniu i picia zbyt dużej ilości alkoholu.

Zmiana stylu życia może zmniejszyć ryzyko wystąpienia problemów, takich jak: miażdżyca, wysokie ciśnienie krwi, wysoki poziom cholesterolu. Wprowadzenie tych zmian może zmniejszyć ryzyko kolejnego udaru w przyszłości.

Postępowanie i leczenie ostrej fazy udaru mózgu

w udarze mózgu najlepszy efekt leczenia można osiągnąć w pierwszych godzinach od wystąpienia objawów, w związku z czym konieczne jest natychmiastowe podjęcie właściwych działań, do których przede wszystkim należą:

• rozpoznanie objawów sugerujących udar przez samego chorego lub osoby znajdujące się w jego otoczeniu,
• wezwanie pogotowia ratunkowego i dowiezienie chorego do wcześniej powiadomionego oddziału,
• wywiad lekarski: informacja o czasie występowania objawów, przyjmowanych lekach, niedawno przebytym urazie czy operacjach oraz chorobach współwystępujących,
• -ustalenie rodzaju udaru i jak najszybsze wdrożenie właściwego leczenia.

Jak najszybciej powinno być wdrożone:

• leczenie farmakologiczne (ogólne i swoiste),
• swoiste leczenie wewnątrznaczyniowe (jeśli istnieją bezwzględne wskazania),
• profilaktyka i leczenie powikłań neurologicznych (wtórne krwawienia, obrzęk mózgu, napady padaczkowe) i ogólnoustrojowych (np. zachłystowe zapalenie płuc, infekcje, odleżyny, zakrzepica żył głębokich, zatorowość płucna),
• wczesna rehabilitacja,
• wczesna wtórna profilaktyka udaru.

Udar mózgu u osób młodych

Niedokrwienie mózgu występujące przed 45. rokiem życia to blisko 10% zachorowań.

Objawy choroby u młodych są dokładnie takie same jak u osób starszych. Mogą pojawić się nagle lub chory budzi się z nimi po nocy. Najczęściej obserwuje się niewyraźną mowę, wykrzywienie ust oraz osłabienie siły ręki i nogi tej samej strony ciała.

Znalezienie przyczyny udaru u młodych dorosłych jest trudne, wynika to z rzadszego występowania tradycyjnych sercowo-naczyniowych czynników ryzyka. U 1/3 chorych nie udaje się ustalić jednoznacznej przyczyny. Do najczęstszych przyczyn niedokrwiennych udarów mózgu w młodym wieku należą zatory pochodzenia sercowego. Często stwierdza się anomalie, związane z gromadzeniem się materiału zatorowego, który w niesprzyjających warunkach popłynie do naczyń mózgowych powodując udar. Tworzeniu materiału zatorowego sprzyjają również zaburzenia rytmu serca czy infekcyjne zapalenia wsierdzia. Kolejną przyczyną może być rozwarstwienie ścian jednej z tętnic. Wysokie ryzyko udaru związane jest także z wrodzonymi niedoborami w osoczu krwi białka C, białka S, czy antytrombiny III. Stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych zwłaszcza w połączeniu z paleniem papierosów wielokrotnie zwiększa szansę zakrzepicy kończącej się niedokrwieniem mózgu. Należy również zachować szczególną czujność, gdy w najbliższej rodzinie dochodziło do udarów mózgu. Trzeba wtedy zwrócić szczególną uwagę na czynniki, na które można mieć wpływ. Przede wszystkim okresowa kontrola ciśnienia tętniczego, poziomu glukozy i cholesterolu. w określonych przypadkach wskazana może okazać się diagnostyka kardiologiczna. Duże znaczenie w profilaktyce ma regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny oraz unikanie nikotyny, która jest odpowiedzialna za obkurczanie naczyń krwionośnych. w przypadku, gdy udary w rodzinie dotyczyły młodych osób, dodatkowo warto oznaczyć poziomy białka C, białka S, antytrombiny III oraz wykonać badanie obrazowe naczyń krwionośnych. Kategorycznie należy wystrzegać się narkotyków, zwłaszcza kokainy i amfetaminy. Jeśli lekarz stwierdzi czynniki ryzyka, może zalecić profilaktyczne stosowanie leków, które mogą zabezpieczyć nas przed udarem. Problem ten należy traktować niezwykle poważnie, gdyż rehabilitacja po udarze mózgu jest zazwyczaj długotrwała i nie zawsze kończy się powrotem do pełnej sprawności. Mimo stosowania nowoczesnych metod leczenia, część udarów kończy się zgonem pacjenta.

Udar mózgu – dane statystyczne

w 2017 roku ok. 6,2 miliona osób na świecie zmarło z powodu udaru (w tym 2,7 mln z powodu udaru niedokrwiennego). Udar jest drugą najczęstszą przyczyną śmierci, zaraz po chorobach serca. w 2017 roku 13% wszystkich zgonów. W Polsce szacuje się, że rocznie udar mózgu dotyka blisko 80 - 90 tys. osób, z czego 30 tys. umiera. Co 8 minut ktoś w Polsce doznaje udaru mózgu. Udar jest główną przyczyną trwałej niepełnosprawności Polaków po 40. roku życia.