Gorączka

Gorączka

Temperaturę należy mierzyć:

1. w jamie ustnej - prawidłowa temperatura u dorosłych od 33,2 do 38,2 °C;
2. pod pachą - najczęstsza, jednak najmniej dokładna metoda mierzenia gorączki, mierzy ciepłotę skóry, a nie organizmu; u osoby dorosłej od 35,5 do 37,0 °C, u dzieci od 35,6 od 37,2°C;
3. w uchu - mierzona jest temperatura błony bębenkowej; u dorosłych od 35,4 do 37,8°C, u dzieci od 35,6 do 37,7°C;
4. w odbytnicy - najbardziej miarodajny pomiar, u dorosłych od 34,4 do 37,8°C, u dzieci od 36,6 do 38,0°C.

Gorączka może pojawić się w przebiegu wielu chorób o charakterze infekcyjnym, jak np. grypa, zapalenie oskrzeli, różne infekcje wirusowe, angina, mononukleoza. Pojawia się również jako reakcja obronna organizmu, który został objęty stanem chorobowym wywołanym przez: bakterie, wirusy, pasożyty, rozrost nowotworowy, reakcję alergiczną, odczyn zapalny, mechanizm autoagresji. Może towarzyszyć zatruciom, a także schorzeniom, w których występuje biegunka, wymioty i bóle brzucha. Gorączka wywołuje u chorego zaniepokojenie, ale tak naprawdę oznacza, że organizm reaguje i nasz system immunologiczny ma wystarczająco dużo siły witalnej, aby pobudzić organizm do walki z chorobą.

Co w takim razie oznacza gorączka?

• jest jednym z podstawowych mechanizmów obronnych organizmu
• jest objawem funkcjonowania układu immunologicznego
• pozwala na produkcję zwiększonej ilości przeciwciał, które będą w stanie zwalczyć patogenne bakterie i wirusy
• zwiększa aktywność układu odpornościowego i przyspiesza proces zdrowienia
• jest podstawowym sygnałem alarmowym w trwającym procesie choroby
• powoduje, że drobnoustroje chorobotwórcze namnażają się wolniej, tracą aktywność i w rezultacie giną w niekorzystnych dla nich warunkach

W związku z powyższym, pomimo że gorączka może niepokoić, nie powinno jej się od razu zwalczać, szczególnie zaś nie powinno jej się gwałtownie obniżać za pomocą silnie działających środków farmakologicznych. Taka ingerencja w naturalne mechanizmy obronne ustroju może skutkować niepotrzebnym przedłużeniem się choroby i osłabieniem organizmu. Należy bowiem leczyć przyczynę gorączki, a nie samą gorączkę. Natomiast jeśli gorączka utrzymuje się na wysokim poziomie do tygodnia, jeśli jest objawem innej poważnej choroby i ma charakter nawracający, jeśli następuje stopniowe pogorszenie stanu chorej osoby i dochodzą inne objawy, a gorączka jest cały czas bardzo wysoka – należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem i włączyć odpowiednie leczenie.

Co do postępowania w przypadku gorączki zależeć one będą od: toru i szybkości narastania gorączki, okoliczności powstania gorączki i objawów towarzyszących. Zazwyczaj krótki wzrost temperatury nie jest powodem do niepokoju. Najczęściej spowodowany jest infekcją, przeziębieniem bądź też zatruciem pokarmowym. Należy od razu udać się do lekarza, jeśli do czynienia mamy z gorączką współistniejącą z bardzo poważnymi objawami i ciężkim stanem chorego. Do charakterystycznych przykładów zaliczyć można np.:

1. silny ból głowy z zaburzeniami świadomości;
2. duszność, kaszel suchy lub wilgotny, często ból w klatce piersiowej;
3. angina (ropne zapalenie gardła i migdałków) z plamistą, czerwoną wysypką;
4. nudności, wymioty, zaparcia, silny ból brzucha;
5. kaszel, katar, zapalenie spojówek ze światłowstrętem, dwugarbny tor gorączki;
6. względnie niewysoka gorączka, z niestrawnością, wymiotami, odbarwionym stolcem i rozwijającą się w ciągu kilku dni żółtaczką;
7. pieczenie przy oddawaniu moczu, częste oddawanie moczu i niekiedy krwiste zabarwienie, czasem także ból okolicy lędźwiowej.

Rodzaje gorączki:

1. gorączka z objawami towarzyszącymi – do jej objawów zaliczyć można np.: nudności, silne bóle głowy, pieczenie przy oddawaniu moczu, światłowstręt, uporczywy kaszel, zaburzenia świadomości, ból okolicy lędźwiowej, silny i nagły ból brzucha oraz krew w stolcu. W takich przypadkach należy pilnie skonsultować się z lekarzem;
2. gorączka o nagłym przebiegu – czyli stan nagle podwyższonej temperatury lub też bardzo wysoka gorączka (powyżej 40°C) mogą sugerować hipertermię, której objawami są m.in.: zaburzenia widzenia, zawroty głowy, mdłości i osłabienie organizmu. Hipertermia oznacza, że dochodzi do problemów z mechanizmami chłodzącymi organizm. W skrajnym przypadku może to zakończyć się groźnymi uszkodzeniami mózgu, a nawet śmiercią.
   Sytuacja taka wymaga szybkich oraz konkretnych działań, czyli: podania 1g kwasu acetylosalicylowego lub też 1g paracetamolu oraz dużej ilości zimnych płynów, a w sytuacji, gdy nie będzie to wystarczało, obłożenia chorego mokrymi i zimnymi prześcieradłami lub lodem, a następnie zastosowania chłodnych kąpieli. Konieczne jest również jak najszybsze zgłoszenie się na SOR lub wezwanie karetki pogotowia ratunkowego.
3. gorączka przewlekła – gdy z kolei do czynienia mamy z niewysoką gorączką trwającą dłużej niż 3 tygodnie, czyli taką poniżej 39°C, a w czasie, której nie ma żadnych charakterystycznych objawów, to znaczy, że sytuacja jest bardzo poważna. Za wysoką temperaturę odpowiedzialne są zazwyczaj niezdiagnozowane nowotwory, infekcje (wirusowe, bakteryjne) czy schorzenia autoimmunizacyjne. W takich przypadkach mowa jest o tzw. gorączce o nieznanej przyczynie i i należy jak najszybciej udać się do lekarza.
4. niewysoka gorączka bez niepokojących objawów – w przypadku bólu głowy czy bólu mięśni przy gorączce do 39°C nie należy się martwić, jest to naturalne działanie naszego organizmu. W takich sytuacjach zaleca się wygrzewanie się w łóżku i przyjmowanie leków przeciwgorączkowych. Jeśli gorączka utrzymuje się do tygodnia to znak, że organizm walczy z chorobą.

Wysoka gorączka jest niebezpieczna

Gdy temperatura ciała przekracza jej normalny poziom o 4°C prowadzi do uszkodzenia struktur komórkowych i zaburzenia wielu procesów chemicznych zachodzących w organizmie. Oznacza to, że w pewnym momencie wysoka temperatura przestaje pełnić swoją wersję obronną, a zaczyna być poważnym zagrożeniem dla naszego życia. Wysoką temperaturę, przekraczającą 41°C najbardziej odczuwa nasz mózg, dochodzi do poważnego zaburzenia jego funkcjonowania, co w efekcie może spowodować nieodwracalne zmiany w strukturze białek w komórkach nerwowych. Gorączka jest zagrożeniem szczególnie dla osób w wieku starszym, powoduje szybszą pracę serca, a tym samym większe zapotrzebowanie na tlen. Czasem wysoka temperatura prowadzi do zapaści u dorosłych, natomiast u małych dzieci mogą wystąpić drgawki.

Gorączka - wpływ na organizm

W czasie trwania gorączki nasz organizm:

1. kurczy naczynia krwionośne skóry co sprawia, że osoba chora, która ma wysoką temperaturę jest blada (osoba z gorączką traci mniej ciepła);
2. wprawia w drgania mięśnie szkieletowe (mamy tzw. dreszcze);
3. praca mięśni, powoduje uwalnianie się znacznych ilości ciepła;
4. napina mięśnie przywłosowe (mamy wtedy tzw. gęsią skórkę);
5. spala tkankę tłuszczową, a zwłaszcza tzw. tłuszcz brunatny;
6. zwiększa aktywność hormonów tarczycy co sprawia, że energia powstająca w procesach metabolicznych w organizmie nie jest wykorzystywana efektywnie (np. do pracy czy syntezy związków chemicznych), ale jest rozpraszana w organizmie pod postacią ciepła.

Postępowanie w czasie gorączki

1. Nawadnianie - aby nie doprowadzić do stanu odwodnienia, trzeba regularnie i systematycznie przyjmować płyny, niezależnie od tego czy choremu chce się pić, czy w ogóle nie odczuwa pragnienia. Płyny należy popijać często i małymi łykami, stopniowo nawadniając organizm i uzupełniając straty wody. Najlepsza do picia jest zwykła woda, w temperaturze pokojowej. Można podawać choremu herbaty ziołowe oraz napoje o działaniu ochładzającym, jak np. herbata z cytryną, zielona herbata, woda z cytryną, sok gruszkowy i inne soki owocowe.
   Jeśli mamy gorączkę, koniecznie powinniśmy położyć się do łóżka. Najlepiej wtedy dużo spać i odpoczywać, co sprzyja regeneracji i zdrowieniu.
2. Ochładzanie - jest konieczne jeśli gorączce towarzyszy silne uczucie gorąca, poty i rozpalenie. Nie można narażać chorego na gwałtowny szok termiczny. Najlepiej przykładać zimne okłady do czoła, na kark i pachwiny. Jeśli temperatura szybko rośnie można przygotować chłodną kąpieli, lecz pamiętać, aby woda nie była więcej niż 1-2°C chłodniejsza od temperatury ciała.
3. Rozgrzewanie - jeśli, chory ma dreszcze i jest mu raczej zimno niż gorąco trzeba go jak najszybciej rozgrzać od środka. Wraz z potami ciało się ochładza i gorączka spada. Do środków o działaniu napotnym należy między innymi: herbata z kwiatów lipy, napar z kwiatów czarnego bzu, herbata lub sok z owoców malin, preparaty z kory wierzby i napar z ziela krwawnika. Można również przygotować gorącą herbatę z dodatkiem rozgrzewających przypraw: imbir, cynamon, goździki, anyż gwiaździsty i kardamon.
4. Nawilżanie powietrza - optymalna temperatura powinna pomieszczenia powinna oscylować w granicach około 21°C – 22°C. Pokój musi być regularnie wietrzony, szczególnie przed snem.
5. Podanie farmakologicznych środków przeciwgorączkowych - do leków, które przynoszą najlepsze efekty, zalicza się preparaty na bazie paracetamolu oraz ibuprofenu. Paracetamol działa przeciwgorączkowo oraz przeciwbólowo. Leki należące do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych I(np. Ibuprofen) , które zmniejszają gorączkę i mają działanie przeciwzapalnie. Inne preparaty należące do tej grupy to kwas acetylosalicylowy oraz metamizol.

Należy mieć na uwadze fakt, że leki powinny być odpowiednio dopasowane do stanu zdrowia danej osoby oraz jej wieku (dorośli zazwyczaj sięgają po tabletki, dzieci piją syropy, a w przypadku niemowląt stosuje się czopki doodbytnicze).

Gorączka po szczepieniu

Gorączka to dość często występujący objaw po szczepieniu. Zazwyczaj nie jest groźna, jednak warto znać zasady postępowania, jeśli wystąpi. Wystąpienie gorączki jest kwestią indywidualną i nie ma sztywno ustalonej reguły, po której szczepionce się pojawia. Gorączka po szczepieniu jest skutkiem reakcji układu immunologicznego człowieka na podany podczas szczepienia antygen. Antygeny mają na celu wywołanie reakcji immunologicznej, która to prowadzi do wytworzenia przeciwciał, a także komórek pamięci. Dzięki temu nasz organizm po ponownym kontakcie z antygenem szybko go rozpoznaje i uruchamia proces neutralizacji. Podwyższona temperatura ciała następuje zwykle w ciągu pierwszej doby po szczepieniu i może trwać do 2-3 dni. W przypadku szczepionek żywych takich jak szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce reakcja poszczepienna w postaci gorączki może pojawić się nawet do 2 tygodni po szczepieniu. Jeżeli gorączka poszczepienna trwa do 3 dni, a także nie jest bardzo wysoka, nie musimy przesadnie martwić się o swoje zdrowie. Taka gorączka nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i uznawana jest za naturalną reakcję organizmu na podany antygen. W przypadku gdy gorączka trwa dłużej niż 3 dni oraz jest wysoka, należy skonsultować się z lekarzem. Zbyt długo trwająca gorączka negatywnie wpływa na nasze zdrowie. Spotykamy się z przypadkami reakcji uczuleniowych lub jednoczesnego zakażenia innym patogenem, który to może wywołać długotrwałą, wysoką i niebezpieczną gorączkę. W związku z tym podstawą jest monitorowanie temperatury oraz czasu trwania gorączki poszczepiennej.

Gorączka w ciąży

Sporadycznie podwyższona temperatura u kobiety w ciąży nie powinna dawać powodu do niepokoju, ale powinna być konsultowana z ginekologiem prowadzącym ciążę. Stan podgorączkowy może pojawić się w pierwszych tygodniach ciąży i jest to związane z podwyższonym poziomem progesteronu. W ciąży normy temperatury ciała są takie same jak w innej sytuacji, czyli o wysokiej gorączce można mówić przy 38 stopniach i powyżej. Jest to sygnał, że organizm został zaatakowany przez wirus lub bakterie i układ immunologiczny rozpoczyna walkę. Odporność w okresie ciąży niestety jest obniżona, dlatego kobieta jest bardziej narażona na różnego rodzaju infekcje. Oczywiście każda choroba może mieć negatywny wpływ na przebieg ciąży, zwłaszcza gdy objawy choroby wywołują skurcze macicy. Gorączka w ciąży jest niebezpieczna szczególnie pomiędzy czwartym, a czternastym tygodniem ciąży, ponieważ w tym okresie następuje implantacja zarodka, kostnienie żeber i kości, kształtowanie się odruchów ssących. Groźna jest zwłaszcza sytuacja, kiedy wysoka temperatura utrzymuje się kilka, a nawet kilkanaście dni. Może wtedy dojść do zaburzeń rozwojowych u płodu, a nawet do poronienia. W celu obniżania temperatury ciała w przypadku gorączki należy korzystać z termoforów chłodzących, letnich kąpieli, przyjmowania dużej ilości płynów. Nie wolno przyjmować leków bez uprzedniej konsultacji z lekarzem. Lekiem, który nie powinien powodować skutków ubocznych u ciężarnej i płodu jest paracetamol.

Gorączka u niemowląt i dzieci

Gorączkę u dziecka rozpoznaje się przy podwyższonej temperaturze ciała powyżej 38–38,5°C i ma zazwyczaj samoograniczający przebieg, choć może być objawem poważnych chorób. W przypadku wystąpienia gorączki u dziecka ważne jest zastosowanie leczenia przyczynowego choroby, której ona towarzyszy.

W zależności od wieku dziecka zalecaną metodą pomiaru temperatury jest:

• w wieku poniżej 2. roku życia – pomiar w odbytnicy lub w okolicy tętnicy skroniowej,
• w wieku 3–5 lat – pomiar w okolicy tętnicy skroniowej, w uchu lub jamie ustnej,
• w wieku powyżej 5 lat – pomiar pod pachą, w okolicy tętnicy skroniowej lub w jamie ustnej.

U zdrowych dzieci prawidłowa temperatura ciała wynosi:

• w odbycie – 36,6–38,0°C
• w uchu – 35,6–37,7°C
• pod pachą – 35,6–37,2°C
• na czole – 35,6–37,9°C

Stan podgorączkowy u dziecka jest definiowany jako podwyższona temperatura ciała – zazwyczaj w granicach 37–37.9°C. Jest on oznaką mobilizacji organizmu do zwalczania infekcji lub choroby. Stan podgorączkowy u dzieci nie wymaga leczenia przeciwgorączkowego. Należy pamiętać także, że temperatura ciała może się wahać w ciągu doby nawet o 1°C, zazwyczaj najwyższa jest wieczorem.

Powody gorączki u niemowląt i dzieci

Wyróżnia się dwie grupy czynników powodujących powstawanie gorączki u niemowląt i dzieci:

• czynniki egzogenne – do których zalicza się zakażenia wirusowe, bakteryjne oraz grzybicze,
• czynniki endogenne – np. kompleksy antygen-przeciwciało w przebiegu chorób autoimmunizacyjnych, komórki nowotworowe w chorobach onkologicznych.

Do najczęstszych przyczyn gorączki u dziecka zaliczamy:

1. zakażenia układu oddechowego (wirusowe zakażenia dróg oddechowych, angina paciorkowcowa, grypa, gorączka trzydniowa, zapalenie płuc),
2. zapalenie ucha środkowego,
3. zakażenie układu moczowego,
4. nieżyt żołądkowo-jelitowy, potocznie zwany jelitówką u dzieci,
5. choroby zakaźne – ospa wietrzna, mononukleoza zakaźna,
6. gorączka o nieznanej przyczynie.

W trakcie ząbkowania u dziecka może wystąpić stan podgorączkowy. Temperatura powyżej 38,5°C podczas wyrzynania się zębów u dziecka zazwyczaj związana jest z infekcją, gdyż dziecko w okresie ząbkowania częściej wkłada rączki i inne przedmioty do jamy ustnej, co ułatwia przeniesienie zakażenia.

Dziecko z gorączką powinno być niezwłocznie zbadane przez lekarza w sytuacji:

1. Kiedy gorączka występuje u noworodka lub niemowlęcia.
2. Jeśli gorączce towarzyszą objawy takie jak duszność, wymioty, znaczne osłabienie, drgawki, trudności w oddychaniu, zaburzenia zachowania lub jeśli dziecko odmawia przyjmowania płynów.
3. Jeśli gorączce towarzyszą objawy dyzuryczne (częstomocz, bolesne parcie na mocz, krwinkomocz, ból podbrzusza), które wskazują na rozwijające się zakażenie układu moczowego.
4. Jeśli dziecko ma choroby przewlekłe, zwłaszcza onkologiczne, kardiologiczne, neurologiczne lub jeśli było hospitalizowane, lub leczone antybiotykiem przed wystąpieniem gorączki.
5. Jeśli gorączka utrzymuje się dłużej niż 5 dni lub dziecko nie reaguje na podawane leki przeciwgorączkowe.

Wskazaniem do podawania dziecku leków przeciwgorączkowych jest temperatura ciała powyżej 38°C. Należy pamiętać, że gorączka jest objawem choroby, dlatego głównym celem obniżania temperatury ciała jest polepszenie samopoczucia dziecka. Podwyższona temperatura ciała może hamować rozwój infekcji, dlatego może być ona korzystnym zjawiskiem w przebiegu choroby. Gdy temperatura ciała przekroczy 40 stopni należy mieć na uwadze, że mogą pojawić się zaburzenia świadomości i inne poważne uszkodzenia. Taką gorączkę należy natychmiast obniżyć. Należy zadbać o to, aby dziecko przyjmowało odpowiednią ilość płynów w celu zapobiegania odwodnieniu. W przypadku wysokiej temperatury u dzieci zazwyczaj zaleca się stosowanie paracetamolu (w postaci doustnej w dawce 10–15mg na 1kg masy ciała, max. co 6 godzin) oraz ibuprofenu (w dawce 5–10mg na 1kg masy ciała (max. 20-30mg na kg/mc/dobę), max. co 6 godzin). Nie poleca się stosowania kwasu acetylosalicylowego u dzieci do 12 r.ż ze względu na możliwość wystąpienia zespołu Reye'a.

Gorączka należy również do najczęstszych odczynów poszczepiennych i pojawia się zazwyczaj w ciągu doby od podania dziecku szczepionki. Zwykle ustępuje samoistnie po 2–3 dniach, jednak w przypadku szczepionek żywych (np. przeciwko odrze, śwince i różyczce) gorączka może wystąpić nawet 2 tygodnie po szczepieniu. Gorączka u dziecka najczęściej pojawia się po szczepieniu przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi szczepionką pełnokomórkową DTP, meningokokom, odrze, śwince i różyczce oraz Haemophilus influenzae. W przypadku szczepienia dziecka przeciwko błonicy-tężecowi-krztuścowi (DTP), Hib, WZW typu B czy przeciwko meningokokom, pneumokokom, poliomyelitis (polio), ospie wietrznej oraz rotawirusom gorączka najczęściej pojawia się do 48 godzin od momentu podania szczepionki. W przypadku szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce gorączkę obserwuje się pomiędzy 5. a 12. dniem od momentu szczepienia, natomiast w przypadku szczepienia przeciwko gruźlicy gorączka może wystąpić nawet kilka tygodni od szczepienia. Po podaniu szczepionki przeciwko meningokokom typu B (szczepionka Bexsero), która często powoduje wysoką temperaturę po szczepieniu, zgodnie z zaleceniami zawartymi w charakterystyce produktu leczniczego (Chpl), można podać dziecku profilaktycznie paracetamol w trakcie szczepienia lub tuż po nim. Należy pamiętać, że gorączka wywołana szczepieniem nie jest niebezpieczna dla dziecka, gorączka jest naturalną reakcją organizmu na kontakt z obcym antygenem. Jeśli po szczepieniu temperatura ciała wzrośnie powyżej 38°C, należy podać leki przeciwgorączkowe. W przypadku gorączki utrzymującej się dłużej niż 3 dni po szczepieniu należy skonsultować się z lekarzem w celu znalezienia innej przyczyny wzrostu temperatury ciała.