Rehabilitacja po udarze

Co to jest udar?

Udar niedokrwienny mózgu jest zespołem klinicznym i charakteryzuje go nagłe, ogniskowe lub nawet uogólnione zaburzenie czynności mózgu. Symptomy udaru utrzymują się dłużej niż przez dobę lub w niektórych przypadkach w krótszym czasie prowadzą do zgonu.

Udar spowodowany jest całkowitym zatrzymaniem lub zmniejszeniem przepływu krwi przez tętnicę. Spośród wszystkich udarów te niedokrwienne stanowią ok. 80-88%, a pozostałe to udary krwotoczne. Do czynników ryzyka udaru zalicza się m.in. miażdżycę, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę typu II, przebyty przemijający napad niedokrwienny (TIA).

Objawy i skutki udaru

O wystąpieniu udaru niedokrwiennego mogą świadczyć następujące objawy:

• zaburzenia mowy (afazja),
• apraksja,
• zaburzenia widzenia – podwójne widzenie, czyli diplopia lub znaczne ograniczenie pola widzenia,
• niedowład w obrębie mięśni twarzy, a także kończyn, który często ma charakter połowiczy,
• zaburzenia czuciowe, 
• problemy z chodzeniem, 
• ataksja oraz oczopląs, 
• zaburzenia pamięci następczej, 
• zaburzenia przytomności (rzadko występujące),
• dysfagia,
• zaburzenia oddechowe.

Jedną z głównych przyczyn zgonu po przejściu udaru niedokrwiennego jest obrzęk mózgu, którego największe nasilenie występuje w ciągu 3-5 dni od pojawienia się objawów udaru. Do potencjalnie niebezpiecznych powikłań zalicza się również transformację krwotoczną. U osób po udarze mogą pojawiać się także napady padaczkowe, a jednym z powikłań bywa także otępienie - u osób występuje kilkakrotnie częściej niż u zdrowych osób. Do tego dochodzą również ogólnomedyczne powikłania, takie jak infekcje, odleżyny, zaostrzenia chorób przewlekłych czy wystąpienie zawału.

Rehabilitacja po udarze – dlaczego jest ważna?

Udar wiąże się z występowaniem różnego typu ubytków neurologicznych. Jak najszybsze wdrożenie terapii w postaci rehabilitacji ma znaczny wpływ na to, jakie rezultaty terapii uda się osiągnąć.

W okresie ostrym celem rehabilitacji jest profilaktyka powikłań, które mogą stanowić zagrożenie dla życia, ale również zmniejszenia kosztów związanych z udarem – tych bezpośrednich oraz pośrednich. Rehabilitacja przynosi najlepsze rezultaty, gdy zostaje zaplanowana indywidualne pod konkretnego pacjenta i jest prowadzona przez multidyscyplinarny zespół, skupiający lekarzy różnych specjalności, fizjoterapeutów, pielęgniarki, logopedów, terapeutów zajęciowych.

Leczenie i metody rehabilitacji po udarze

Wczesna rehabilitacja to przede wszystkim profilaktyka przeciwodleżynowa, przeciwobrzękowa, walka z przykurczami, zachowanie i torowanie dróg oddechowych oraz adaptacja organizmu pacjenta do wysiłku fizycznego.

Leczenie fazy ostrej udaru obejmuje leczenie trombolityczne, leczenie objawowe (m.in. kontrola ciśnienia tętniczego krwi, zapobieganie skutkom ubocznym i powikłaniom zakrzepowo-zatorowym) oraz usprawnianie pacjenta, które uwzględnia zarówno rehabilitację ruchową, jak i terapię mowy. Ważna jest również edukacja zarówno samego chorego, jak i jego rodziny. Na tym etapie dominują objawy niedowładu oraz porażenia mięśni, a leczenie w tej fazie trwa od kilku dni do kilku tygodni.

Wśród metod rehabilitacji stosowanych po udarze jako podstawę można wskazać kinezyterapię. Wykorzystywana jest również metoda Kabata (proprioreceptywnego torowania) oraz metoda Bobath. Stosuje się również wiele innych metod, ale te zaliczają się do tych najbardziej popularnych.

Terapia zajęciowa w rehabilitacji po udarze

W przypadku osób po udarze terapia zajęciowa jest bardzo ważnym elementem rehabilitacji, który ma służyć poprawie jakości życia pacjenta i wzmacnianiu jego samodzielności. Zgodnie z wytycznymi Grupy Ekspertów SCN PTN wszyscy pacjenci niesamodzielni w zakresie wykonywania podstawowych czynności codziennych powinni już w szpitalu zostać objęci terapią zajęciową, a po jego opuszczeniu zalecany jest trening indywidualny.

Terapia zajęciowa obejmuje ćwiczenia ruchowe, które pozwalają na wzmocnienie mięśni i stawów oraz polepszenie zdolności motorycznych; ćwiczenia służące poprawie pamięci oraz koncentracji, a także te poprawiające umiejętności społeczne, skupione wokół budowania relacji i nauki komunikacji.

Dzięki terapii zajęciowej chorzy na nowo uczą się wykonywać podstawowe czynności, takie jak przygotowywanie posiłków, dbałość o higienę osobistą czy ubieranie się, a w późniejszych krokach także samodzielnym prowadzeniu gospodarstwa domowego lub uczestniczenia w jego życiu czy załatwiania spraw urzędowych.

Fizjoterapia w rehabilitacji po udarze

Wytyczne Grupy Ekspertów SCN PTN wskazują na to, że fizjoterapia po udarze nie powinna ograniczać się do stosowania jednej koncepcji czy metody, tylko zostać dobrana tak, by była jak najbardziej przydatna dla danej osoby.

Jednym z czynników, który zmniejsza ryzyko ponownego wystąpienia udaru, jest kinezyterapia. Jednocześnie prowadzona w niepełnym zakresie zwiększa ryzyko powikłań wtórnych (głównie zakrzepowo-zatorowych).

Natomiast fizykoterapia w rehabilitacji pacjenta po udarze ma wartość uzupełniająco i nie może być wykorzystywana w terapii kosztem zmniejszenia ilości zabiegów kinezyterapii.

Pacjent po udarze wymaga reedukacji ruchowej i jest wskazane, aby odbywała się ona w dużej mierze w pozycjach wysokich, czyli pozycji stojącej oraz siedzącej. W początkowym okresie należy unikać ćwiczeń w pozycji leżącej.

W przypadku osób nieprzytomnych oraz tych, u których jest nasilony niedowład lub porażenie, ważne jest zapewnienie fizjoterapii obejmującej: zmiany pozycji w łóżku minimum co 2-3 godziny, obracanie pacjenta na boki, brzuch, bierne ruchy we wszystkich stawach, sadzanie i stawanie, a także układanie kończyn w neutralnych pozycjach stawowych i takich, które będą zapobiegać zastojom żylnym i limfatycznym.

Rehabilitacja neurologiczna po udarze

Bardzo ważne jest, aby rehabilitacja neurologiczna rozpoczęła się jak najszybciej od momentu zachorowania, gdy stan kliniczny pacjenta jest ustabilizowany, ale wciąż przebywa on w szpitalu. W ten sposób zwiększa się szanse na wykorzystanie w pełni zdolności kompensacyjnych OUN, a to daje szansę na zmniejszenie problemów neurologicznych w przyszłości, występowania różnych skutków ubocznych i powikłań, a także obniżenie kosztów związanych z udarem (bezpośrednich oraz pośrednich).

Rehabilitacja neurologiczna służy zapobieganiu zaburzeniom ortostatycznym, pomaga także poprawiać sprawność ruchową i psychiczną. W rehabilitacji deficytów poznawczych stosuje się m.in. treningi uwagi o wzrastającym stopniu trudności, programy terapii behawioralnej, ćwiczenia przeszukiwania wzrokowego (w przypadku gnozji), treningi myślenia abstrakcyjnego, twórczości oraz, złożonych czynności myślowych (np. sudoku, zagadki logiczne).