Postępujące kostniejące zapalenie mięśni (FOP): zrozumieć „Syndrom Człowieka z Kamienia”

Postępujące kostniejące zapalenie mięśni (Fibrodysplasia Ossificans Progressiva, FOP) to ultrarzadka i wyniszczająca genetyczna choroba tkanki łącznej, która powoduje, że organizm stopniowo zastępuje mięśnie, ścięgna, więzadła i inne tkanki miękkie tkanką kostną. Proces ten nazywany jest kostnieniem pozaszkieletowym. Z czasem prowadzi on do poważnej utraty ruchomości i trwałej niepełnosprawności.

Przyczyny FOP

FOP jest spowodowane mutacją genetyczną w genie ACVR1, zlokalizowanym na chromosomie 2. Mutacja ta prowadzi do nadaktywności szlaku sygnalizacyjnego odpowiedzialnego za nieprawidłowe tworzenie się kości. Większość przypadków FOP występuje sporadycznie, czyli bez rodzinnego obciążenia, jednak choroba może być również dziedziczona autosomalnie dominująco.

Objawy FOP u dzieci

Dzieci z FOP często rodzą się z wadami paluchów (takimi jak koślawy paluch, skrócony paluch lub obecność tylko jednej kości paliczkowej), co stanowi bardzo charakterystyczny i wyróżniający objaw tej choroby. We wczesnym dzieciństwie mogą występować bolesne epizody zapalne, zwane rzutami choroby (flare-ups). Rzuty mogą być wywołane przez:

• Urazy tkanek miękkich (upadki, uderzenia, stłuczenia)
• Zastrzyki domięśniowe lub zabiegi chirurgiczne
• Infekcje wirusowe
• Przemęczenie lub nadmierne rozciąganie mięśni
  

Każdy rzut może powodować przemianę zdrowych mięśni lub tkanki łącznej w kość. W miarę postępu choroby tworzą się mosty kostne między stawami, które ograniczają ruchomość. Dlatego w przypadku podejrzenia FOP należy unikać inwazyjnych zabiegów medycznych, ponieważ mogą one wywołać dalsze kostnienie.

Odmiany FOP

Oprócz klasycznej postaci choroby wyróżnia się:

• FOP Plus – pacjenci mają typowe objawy FOP oraz inne rzadkie schorzenia (np. aplazję szpiku, jaskrę dziecięcą lub opóźnienie wzrostu).
• Warianty FOP – pacjenci wykazują nietypowe cechy, np. prawidłowe paluchy lub bardziej nasilone wady szkieletu.
  

Występowanie

FOP jest chorobą skrajnie rzadką – występuje z częstością około 0,6 przypadku na milion osób na świecie. W Polsce do tej pory zdiagnozowano około 16 przypadków.

Leczenie i badania

Obecnie nie istnieje skuteczne lekarstwo na FOP. Gdy już dojdzie do utworzenia się kości pozaszkieletowej, nie można jej usunąć chirurgicznie, ponieważ sam zabieg powoduje dalszy wzrost kości.

Leczenie skupia się na:

• Unikaniu czynników wyzwalających (urazów, zabiegów medycznych)
• Łagodzeniu stanu zapalnego i bólu podczas rzutów choroby
• Terapiach wspomagających, które poprawiają jakość życia pacjentów

W 2023 roku amerykańska FDA zatwierdziła pierwszy lek na FOP – palovaroten. Choć nie jest on jeszcze dostępny we wszystkich krajach (w tym w Polsce), stanowi ważny krok w kierunku skuteczniejszego leczenia tej choroby.

Źródła:

• Kaplan FS, Xu M, Glaser DL, et al. Classic and atypical fibrodysplasia ossificans progressiva (FOP) phenotypes are caused by mutations in the bone morphogenetic protein (BMP) type I receptor ACVR1 – PubMed
• Pignolo RJ, Shore EM, Kaplan FS. Fibrodysplasia Ossificans Progressiva: Clinical and Genetic Aspects | Orphanet Journal of Rare Diseases
• IFOPA – International Fibrodysplasia Ossificans Progressiva Association