Czym jest kwaśna lipaza lizosomalna?

Kwaśna lipaza lizosomalna (LAL, ang. Lysosomal Acid Lipase) to enzym obecny w lizosomach, który rozkłada estry cholesterolu i trójglicerydy do kwasów tłuszczowych. Enzym jest kodowany przez gen LIPA na chromosomie 10 (10q23.31). Mutacje w tym genie zmniejszają lub całkowicie eliminują aktywność LAL, prowadząc do gromadzenia się lipidów w wątrobie, śledzionie i innych narządach oraz do zaburzenia funkcji lizosomów.

Niedobór LAL jest jednogenowym zaburzeniem metabolicznym dziedziczonym w sposób autosomalny recesywny.

Typy niedoboru LAL

Wyróżnia się dwa główne fenotypy choroby:

1. Choroba Wolmana (początek wczesnodziecięcy)
   • Ujawnia się w niemowlęctwie
   • Występuje ciężki lub całkowity brak aktywności LAL
   • Choroba szybko postępuje i zagraża życiu
2. Choroba spichrzania estrów cholesterolu (CESD, późny początek)
   • Zachowana jest resztkowa aktywność enzymu
   • Choroba pojawia się u starszych dzieci lub dorosłych
   • Objawy są zwykle łagodniejsze, czasem wykrywane przypadkowo.
     

Symptomy

Choroba Wolmana (niemowlęta)

Symptomy pojawiają się w pierwszych miesiącach życia:

• Uporczywe wymioty i brak przyrostu masy ciała
• Hepatosplenomegalia (powiększenie wątroby i śledziony)
• Niedokrwistość i zaburzenia krzepnięcia
• Wzdęcie brzucha i tłuszczowe stolce (steatorrhea)
• Zwapnienia nadnerczy
• Cholestaza i podwyższone enzymy wątrobowe
• Hipertriglicerydemia

Choroba spichrzania estrów cholesterolu (dzieci starsze i dorośli)

Objawy są często subtelne i mogą opóźniać rozpoznanie:

• 
  Hepatomegalia
  i
  splenomegalia
  
• Zaburzenia metabolizmu lipidów prowadzące do wczesnej miażdżycy
• Łagodne podwyższenie enzymów wątrobowych
• Obraz choroby może przypominać niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby
• Wielu pacjentów nie ma objawów poza powiększeniem narządów
  
  

Diagnostyka

Na niedobór LAL należy podejrzewać u pacjentów z dyslipidemią, hepatosplenomegalią i podwyższonymi aminotransferazami wątrobowymi. Stosowane metody:

• Oznaczanie aktywności enzymu LAL w leukocytach lub fibroblastach
• Testy z suchej kropli krwi
• Badania genetyczne w kierunku mutacji genu LIPA
• Poziom chitotriozydazy bywa podwyższony
• Analiza lipidów wątroby metodą chromatografii cienkowarstwowej

Leczenie

Niedobór LAL to choroba przewlekła i postępująca. Dostępne metody leczenia:

Terapia enzymatyczna zastępcza (ERT)

• Sebelipaza alfa jest jedynym leczeniem przyczynowym
• Podawana dożylnie co tydzień lub co dwa tygodnie
• Normalizuje poziomy enzymów wątrobowych i przywraca równowagę lipidową
• Zatwierdzona w Europie od 2015 roku

Opieka wspomagająca

• Leczenie żywieniowe (zapobieganie niedożywieniu i spowalnianie uszkodzeń wątroby)
• Kortykosteroidy w przypadku niewydolności nadnerczy
• Przeszczep wątroby w krańcowej niewydolności
• Statyny są nieskuteczne w leczeniu LAL-D.

Rokowanie

• Choroba Wolmana – szybki przebieg, często śmiertelna w okresie niemowlęcym (zwykle przed 6. miesiącem życia).
• Choroba spichrzania estrów cholesterolu – łagodniejszy przebieg, początek od dzieciństwa do dorosłości.
• Bez leczenia rokowanie jest złe, szczególnie w późnych postaciach z opóźnioną diagnozą.
• W niektórych krajach (np. w Polsce) terapia enzymatyczna zastępcza (ERT) nie jest refundowana, co ogranicza dostęp do leczenia.

Żródła:

• Lysosomal Acid Lipase Deficiency: Facts, Signs & Symptoms
• Lysosomal Acid Lipase Deficiency – GeneReviews® – NCBI Bookshelf
• Lysosomal acid lipase and lipid metabolism: new mechanisms, new questions, and new therapies – PMC
• Lysosomal acid lipase: Roles in rare deficiency diseases, myeloid cell biology, innate immunity, and common neutral lipid diseases – ScienceDirect