Czym jest kwaśna lipaza lizosomalna?
Kwaśna lipaza lizosomalna (LAL, ang. Lysosomal Acid Lipase) to enzym obecny w lizosomach, który rozkłada estry cholesterolu i trójglicerydy do kwasów tłuszczowych. Enzym jest kodowany przez gen LIPA na chromosomie 10 (10q23.31). Mutacje w tym genie zmniejszają lub całkowicie eliminują aktywność LAL, prowadząc do gromadzenia się lipidów w wątrobie, śledzionie i innych narządach oraz do zaburzenia funkcji lizosomów.
Niedobór LAL jest jednogenowym zaburzeniem metabolicznym dziedziczonym w sposób autosomalny recesywny.
Typy niedoboru LAL
Wyróżnia się dwa główne fenotypy choroby:
- Choroba Wolmana (początek wczesnodziecięcy)
- Ujawnia się w niemowlęctwie
- Występuje ciężki lub całkowity brak aktywności LAL
- Choroba szybko postępuje i zagraża życiu
- Choroba spichrzania estrów cholesterolu (CESD, późny początek)
- Zachowana jest resztkowa aktywność enzymu
- Choroba pojawia się u starszych dzieci lub dorosłych
- Objawy są zwykle łagodniejsze, czasem wykrywane przypadkowo.
Symptomy
Choroba Wolmana (niemowlęta)
Symptomy pojawiają się w pierwszych miesiącach życia:
- Uporczywe wymioty i brak przyrostu masy ciała
- Hepatosplenomegalia (powiększenie wątroby i śledziony)
- Niedokrwistość i zaburzenia krzepnięcia
- Wzdęcie brzucha i tłuszczowe stolce (steatorrhea)
- Zwapnienia nadnerczy
- Cholestaza i podwyższone enzymy wątrobowe
- Hipertriglicerydemia
Choroba spichrzania estrów cholesterolu (dzieci starsze i dorośli)
Objawy są często subtelne i mogą opóźniać rozpoznanie:
Hepatomegalia
i
splenomegalia
- Zaburzenia metabolizmu lipidów prowadzące do wczesnej miażdżycy
- Łagodne podwyższenie enzymów wątrobowych
- Obraz choroby może przypominać niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby
- Wielu pacjentów nie ma objawów poza powiększeniem narządów
Diagnostyka
Na niedobór LAL należy podejrzewać u pacjentów z dyslipidemią, hepatosplenomegalią i podwyższonymi aminotransferazami wątrobowymi. Stosowane metody:
- Oznaczanie aktywności enzymu LAL w leukocytach lub fibroblastach
- Testy z suchej kropli krwi
- Badania genetyczne w kierunku mutacji genu LIPA
- Poziom chitotriozydazy bywa podwyższony
- Analiza lipidów wątroby metodą chromatografii cienkowarstwowej
Leczenie
Niedobór LAL to choroba przewlekła i postępująca. Dostępne metody leczenia:
Terapia enzymatyczna zastępcza (ERT)
- Sebelipaza alfa jest jedynym leczeniem przyczynowym
- Podawana dożylnie co tydzień lub co dwa tygodnie
- Normalizuje poziomy enzymów wątrobowych i przywraca równowagę lipidową
- Zatwierdzona w Europie od 2015 roku
Opieka wspomagająca
- Leczenie żywieniowe (zapobieganie niedożywieniu i spowalnianie uszkodzeń wątroby)
- Kortykosteroidy w przypadku niewydolności nadnerczy
- Przeszczep wątroby w krańcowej niewydolności
- Statyny są nieskuteczne w leczeniu LAL-D.
Rokowanie
- Choroba Wolmana – szybki przebieg, często śmiertelna w okresie niemowlęcym (zwykle przed 6. miesiącem życia).
- Choroba spichrzania estrów cholesterolu – łagodniejszy przebieg, początek od dzieciństwa do dorosłości.
- Bez leczenia rokowanie jest złe, szczególnie w późnych postaciach z opóźnioną diagnozą.
- W niektórych krajach (np. w Polsce) terapia enzymatyczna zastępcza (ERT) nie jest refundowana, co ogranicza dostęp do leczenia.
Żródła:
- Lysosomal Acid Lipase Deficiency: Facts, Signs & Symptoms
- Lysosomal Acid Lipase Deficiency – GeneReviews® – NCBI Bookshelf
- Lysosomal acid lipase and lipid metabolism: new mechanisms, new questions, and new therapies – PMC
- Lysosomal acid lipase: Roles in rare deficiency diseases, myeloid cell biology, innate immunity, and common neutral lipid diseases – ScienceDirect