Choroba Niemanna-Picka: Przyczyny, Typy i Diagnostyka
Choroba Niemanna-Picka to grupa rzadkich, dziedzicznych chorób metabolicznych, w których lipidy w sposób nieprawidłowy gromadzą się w narządach takich jak wątroba, śledziona, płuca, szpik kostny i mózg. Choroba obejmuje wiele układów, a jej obraz kliniczny jest bardzo zróżnicowany w zależności od typu i wieku, w którym pojawiają się objawy.
Typy choroby Niemanna-Picka
Typ A (ASMD – ciężka postać)
- Początek: okres niemowlęcy
- Objawy: żółtaczka noworodkowa, powiększenie wątroby i śledziony (hepatosplenomegalia), ciężkie uszkodzenie neurologiczne
- Oczekiwana długość życia: ok. 4 lata
- Aktywność ASM: brak lub <5%
Typ B (ASMD – łagodna postać)
- Początek: okres dojrzewania lub dorosłość
- Objawy: hepatosplenomegalia, problemy oddechowe, niewielkie lub brak objawów neurologicznych
- Oczekiwana długość życia: zmienna; wielu pacjentów dożywa dorosłości
- Aktywność ASM: ok. 10%
- Obecne badania: terapia enzymatyczna zastępcza i terapia genowa
Typ C
- Początek: w każdym wieku
- Objawy: nieprawidłowe napięcie mięśniowe, porażenie spojrzenia pionowego, postępujące uszkodzenie neurologiczne
- Śmiertelność: 100%, nasilenie zależne od wieku pojawienia się objawów
- Odkładanie lipidów: w wątrobie, śledzionie i mózgu
Typ D
- Zbliżony do typu C; defekt w transporcie cholesterolu wewnątrzkomórkowego
- Objawy: umiarkowana hepatosplenomegalia, ciężkie uszkodzenie neurologiczne
- Postępująca utrata wzroku, słuchu i zdolności motorycznych
Objawy choroby Niemanna-Picka
Najczęstsze oznaki to:
- Powiększona wątroba i śledziona (hepatomegalia)
- Nawracające infekcje układu oddechowego
- Objawy neurologiczne (problemy z koordynacją, nieprawidłowe ruchy gałek ocznych)
- Opóźnienie wzrostu i osłabienie mięśni
- Trudności w karmieniu i opóźnienia rozwojowe u dzieci
Przyczyny
Choroba Niemanna-Picka ma heterogenną przyczynę genetyczną, co skutkuje różnymi objawami u poszczególnych pacjentów.
- Typy A i B: mutacje w genie SMPD1, prowadzące do niedoboru enzymu kwaśnej sfingomielinazy (ASM). Te formy określa się obecnie wspólnym mianem ASMD (Acid Sphingomyelinase Deficiency). Brak ASM prowadzi do gromadzenia sfingomieliny w lizosomach i uszkadzania komórek, zwłaszcza w wątrobie i układzie nerwowym.
- Typ C: defekty w transporcie cholesterolu wewnątrzkomórkowego, powodujące odkładanie lipidów w różnych narządach i mózgu.
- Typ D: bardzo rzadki, podobny do typu C, głównie zaburza metabolizm cholesterolu.
Diagnostyka
Rozpoznanie opiera się na:
- Badaniach biochemicznych: pomiar aktywności ASM w typach A i B
- Badaniach genetycznych: potwierdzających mutacje, umożliwiających diagnostykę prenatalną w rodzinach wysokiego ryzyka,
- Ocenie klinicznej: analiza objawów i obrazowania narządów.
- Wczesna diagnoza jest kluczowa, zwłaszcza w ciężkich postaciach, by umożliwić monitorowanie i leczenie.
Leczenie i postępowanie
- Typ A: brak skutecznej terapii; choroba postępuje bardzo szybko.
- Typ B (ASMD łagodny): przeszczep szpiku może być pomocny; trwają badania nad terapią enzymatyczną zastępczą i genową.
- Type C and D: prowadzone są badania nad terapią farmakologiczną i opieką wspomagającą.
- Łagodne i późno ujawniające się postacie wymagają wieloletniej opieki multidyscyplinarnej, (pulmonologia, gastroenterologia, kardiologia, fizjoterapia).
Występowanie
Choroba Niemanna-Picka jest bardzo rzadka – dotyczy około1 na 100 000 żywych urodzeń (szacunki wahają się od 1:23 000 do 1:150 000). Typy A i B (ASMD) występują nieco częściej w określonych populacjach z powodu czynników genetycznych.
Źródła: